Niet giftige gifkikkers maken soms handig gebruik van het leergedrag van roofdieren (Stuckert et al., 2014). Omdat roofdieren het uiterlijk van kikkers kunnen associëren met giftigheid, loont het voor niet giftige kikkers om in uiterlijk sterk op de giftige soorten te lijken waarmee ze hun verspreidingsgebied delen. 

De felle kleuren van gifkikkers waarschuwen roofdieren dat de kikkers niet eetbaar zijn (Vences et al., 2003). In het dierenrijk worden deze waarschuwingssignalen aangetroffen bij sterk uiteenlopende soorten zoals insecten, vogels en amfibieën. Daarbij worden veelal dezelfde kleuren gebruikt. Gele en rode signalen tegen een donkere achtergrond zijn daarin de meest voorkomende waarschuwingssignalen in het dierenrijk.

Binnen de superfamilie van Zuid-Amerikaanse gifkikkers, de Dendrobatoidae, komen onopvallend cryptisch gekleurde en felgekleurde soorten voor. De felgekleurde gifkikkers maken hun giftigheid kenbaar zodat roofdieren ze met rust laten. De variatie aan kleuren en patronen is enorm en verschilt tussen soorten, populaties en individuen. 

Binnen de superfamilie van neotropische gifkikkers zijn niet alle soorten even giftig en een groot aantal soorten is zelfs helemaal niet giftig. De stelregel is dat de kleurrijke kikkers giftig zijn en de onopvallend bruingekleurde kikkers niet tot nauwelijks giftig zijn (Santos et al., 2003). De combinatie van felle kleuren en giftigheid is geen toeval.

De enorme diversiteit aan gifstoffen halen de kikkers uit de voedseldieren die ze eten. In mieren, kevers en mijten die gifkikkers eten zijn dezelfde gifstoffen aangetroffen als de stoffen die in de kikkerhuid zijn gevonden. De geleedpotigen halen het gif of de bouwstoffen voor het gif op hun beurt weer uit het voedsel dat zij eten. Kleine mijten die door gifkikkers worden gegeten, maken bijvoorbeeld zelf een chemische verbinding die als seksferomoon dient.

Gifkikkers kunnen worden gerekend tot de meest giftige dieren op aarde. Het huidgif van één enkele kikker bestaat uit een cocktail van tientallen verschillende neurotoxinen. Er zijn al meer dan vijfhonderd verschillende soorten gif in de huid van gifkikkers aangetroffen en er zijn vermoedelijk nog honderden onbekende verbindingen die op ontdekking wachten.

Gifkikkers vormen een superfamilie, de Dendrobatoidae, van meer dan 300 soorten die voorkomen in Midden- en Zuid‑Amerika. De Nederlandse namen gifkikker en pijlgifkikker, verwijzen naar de giftigheid van de kikkers en het feit dat het gif door inheemse stammen in het regenwoud gebruikt wordt om pijlpunten voor de jacht van gif te voorzien.

Geen paniek, de in gevangenschap gekweekte gifkikkers zijn niet tot nauwelijks giftig. Ook wildvang dieren verliezen na enige tijd hun giftigheid, maar dat kan tot enkele jaren duren. Bovendien heeft het gif van de gifkikker geen offensieve functie zoals bij gifslangen. Giftigheid is juist een defensief middel dat de kikkers moet beschermen tegen roofdieren. 

Net als alle andere amfibieën, vervellen gifkikkers met enige regelmaat. Vervellende kikkers eten hun vervelde huid, al tijdens het vervellen, volledig op. Restanten van vervellingen zoals reptielen vaak achterlaten worden niet teruggevonden. 

Het bouwplan van volwassen gifkikkers is sterk gelijkend aan dat van alle andere padden en kikkers. Ze hebben een goed ontwikkeld skelet en stevige spieren om zich op het land goed te kunnen verplaatsen. De achterpoten van de soorten die zich tussen de rotsen van sterk stromende beken ophouden zijn dikker dan die van klimmende en bodembewonende soorten. Gifkikkers hebben vijf tenen en vier vingers waartussen soms vliezen aanwezig zijn.

Al vanaf tientallen meters afstand is de aanwezigheid van gifkikkers in het regenwoud te horen. Iedere soort heeft zijn eigen kenmerkende roep (Santos et al., 2014). Zowel de kleurrijke als bruingekleurde gifkikkers vallen op door een grote verscheidenheid aan trillers, een- of meertonige heldere klanken die meestal uitsluitend door de mannetjes worden voortgebracht. 

Nagenoeg alle soorten Dendrobatoidae zijn dagactief. Slechts van Aromobates nocturnus is bekend dat deze volledig nachtactief is. Vele soorten zijn echter behalve dagactief ook actief in de vroege ochtend- en avonduren wanneer het donker is (Hilje & Yglesias, 2009). Zo laten mannetjes al vroeg in de ochtend hun roep horen. Daarnaast is ook

Over het verspreidingsgebied worden verreweg de meeste gifkikkers in het tropisch regenwoud gevonden. Deze regenwouden worden bewoond van zeeniveau tot in hooggelegen nevelwouden, maar niet boven 4000 meter boven zeeniveau.

Gifkikkers komen voor in het zuidoosten van Nicaragua (Allobates talamancae, Dendrobates auratus en Oophaga pumilio). Vanaf hier loopt het verspreidingsgebied langs de Caribische kant van de centrale bergketens in Costa Rica tot in Panama, waar ze van de Caribische kust tot aan de Pacifische kust voorkomen.

Locatie: Virolin, departement Santander, Colombia
Partner: Fundación Alianza Natural
Wanneer: 2020
Donatie: € 2000,- (plus € 1885,- opgehaald via crowdfunding)
Medefinancierend partner: Svenska Dendrobatid Sallskapet
Website: https://alianzanatural.org
DN magazine: in afwachting van resultaten

Dendrobatidae Nederland is alert op het risico van ziekte-overdracht onder reptielen en amfibieën. Wij weten dat exotische ziekten desastreuze gevolgen kunnen hebben voor inheemse soorten en benoemen dit in het DN-magazine en ons boek Gifkikkers.

Op dit thema werken wij ook nauw samen met RAVON. In de bijgaande folder treft u daarom meer informatie over de maatregelen die u zelf kunt nemen.

Zaterdag 23 maart 2019 hielden wij onze jaarlijkse DN-dag (symposiumdag), een dag waarop iedere bezoeker gratis lezingen kan bijwonen en leert over wat de vereniging van dag tot dag bezig houdt. Er werden veel...

Omdat het voor leken moeilijk te bepalen is of Dendrobatoidae op een verantwoorde manier hobbymatig gehouden kunnen worden, zijn minimale houderijrichtlijnen voor hobbyisten van groot belang. Dergelijke richtlijnen, gebaseerd op de levensbehoeften die een goede kwaliteit van leven waarborgen, kunnen dienen als checklist voor hobbyisten evenals voor instanties die dierenwelzijn handhaven.

Locatie: departement Chocó, Colombia
Partner: Daniel Mejia-Vargas
Wanneer: 2018
Donatie: € 450,-
Medefinancierend partner: SIL Products BV
DN magazine: juni 2019 – p. 4-12